İç Anadolu Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları


  


 İç Anadolu Bölgesi, etrafı dağlarla çevreli olduğundan bir çanak görünümündedir. Bölgenin başlıca dağları Sündiken, Sivrihisar, Hınzır, Tecer ve Elmadağ'dır. Ayrıca bölgede sönmüş volkanik dağlar da bulunur. Bunlar, Karacadağ, Karadağ, Hasan, Melendiz ve Erciyes dağlarıdır.

Yurdumuzun en büyük ikinci gölü olan Tuz Gölü bu bölgemizdedir.
İç Anadolu Bölgesi'nde geniş platolar vardır. Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Bozok ve Uzunyayla platoları bunlardandır.

            Eskişehir ve Konya ovaları bölgenin geniş ovalarındandır.

            Ankara, Konya, Eskişehir, Sivas ve Kayseri gibi gelişmiş şehirlerimiz bu gölgemizde bulunur.

Güney Doğu Anadolu Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Güney Doğu Anadolu Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

 

Yeryüzü şekilleri bakımından sade bir bölgemizdir. Bölgedeki yükseltiler Karacadağ, Mardin  Eşiği 'dir . Karacadağ, sönmüş volkanlardan biridir.

Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Batman'daki Raman Dağı'ndan petrol çıkartılır. 

Verimli toprakların ve geniş düzlüklerin yer aldığı bu bölgemizde, yüksekliği fazla olmayan Şanlıurfa, Adıyaman ve Gaziantep platoları vardır. Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında kalan Mezopotamya adı da verilen kısımdaki topraklarda yoğun miktarda modern tarım yapılır.

Fırat Nehri üzerinde ülkemizin en büyük barajı olan Atatürk Barajı bulunmaktadır. Dicle nehri üzerindeyse Ilısu Barajı vardır. Bu barajlar ve daha birçok baraj, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında yapılmıştır. GAP, bölgenin kalkınması için Cumhuriyet tarihinde yapılan en büyük projedir.

Akdeniz Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Akdeniz Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Genel olarak engebeli yapıya sahip olan bölgede kıyı boyunca uzanan Toros Dağları dikkat çeker. Toros Dağları Batı, Orta ve Güneydoğu Toroslar olmak üzere üçe ayrılır. Torosların üzerinde Geyik, Balkar, Aladağlar, Tahtalı, Binboğa ve Nur dağları vardır.

Akdeniz Bölgesi'nde kıyıya paralel olarak uzanan dağlar Akdeniz kıyıları ile iç kesimler arasındaki ulaşımı güçleştirir. Ulaşım ancak bazı geçitlerden sağlanır. Bunlardan bazıları, Gülek Boğazı, Sertavul Geçidi, Çubuk Boğazı'dır.

Bölgedeki Silifke ve Çukurova, delta ovalarıdır. Seyhan ve Ceyhan nehirleri Çukurova'yı, Göksu Nehri de Silifke Ovası'nı oluşturmaktadır.

Yurdumuzun en çok göle sahip olan bölgelerinden biri Akdeniz'dir. Beyşehir, Eğridir, Burdur ve Acı Göl bu bölgededir.

Taşeli ve Teke platoları da Akdeniz Bölgesi'ndedir.

Doğu Anadolu Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Doğu Anadolu Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Yurdumuzda yükseltisi en fazla olan bölgedir. Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar birbirine çok yaklaşır. Ayrıca bu dağ sıralarının içinde olmayan fakat aralarında yer alan başlıca dağlar, Karasu - Aras, Mercan ve Allahuekber dağlarıdır. Ağrı, Süphan, Nemrut ve Tendürek dağları bölgedeki sönmüş yanardağlardır.

Erzurum - Kars Platosu bölgenin yüksek düzlüklerindendir.

Bölgenin ovalarından başkaları Erzurum, Erzincan, Pasinler, Elazığ, İğdır ovalarıdır.

            

            Ağrı Dağı'nın yüksekliği 5137 metredir. Türkiye'nin en yüksek dağıdır.

Van Gölü Türkiye'nin en büyük gölüdür. Yüzölçümü 3713 km² ve denizden yüksekliği 1646 metredir. Göl içinde irili ufaklı dört tane ada vardır. Nemrut Dağı'nın patlaması sonucu oluşmuştur.

Ege Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Ege Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Bir kıyı bölgesi olan Ege Bölgesi'nin yeryüzü şekilleri incelendiğinde dağların denize dik olarak uzandığı görülür. Bu dağlar, Emir, Murat, Boz, Yunt, Aydın ve Madra dağlarıdır.

Ege Bölgesi'nde kıyıya uzanan dağların arasında çöküntü alanları akarsular tarafından alüvyonlarla dolması delta ovalarının oluşmasını sağlamıştır. Bu ovalar, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz ve Bakırçay'dır.

Ege kıyılarında dağların uzanış biçimi bu kıyılarda belirgin yarımadalar oluşturmuştur. Bunlar Urla, Bodrum, Biga, Datça yarımadalarıdır. Bu yarımadaların yanı sıra körfezler de oluşmuştur. Bölgenin körfezleri, kuzeyden güneye doğru Edremit, Çandarlı, İzmir, Kuşadası, Güllük ve Gökova'dır.

Karadeniz Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Karadeniz Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Kıyı bölgelerimizden biri olan Karadeniz Bölgesi'nde Kuzey Anadolu Dağları sahil boyunca uzanır. Bu dağlar birbirine paralel olarak uzanan birkaç sıra halindedir. En yüksek yeri Kaçkar Doruğu'dur. 

Orta Karadeniz, Kuzey Anadolu dağlarının yükseltisi en az olan bölümüdür. Orta Karadeniz bölümündeki dağlar, iç kesimlerle Karadeniz kıyıları arasındaki ulaşıma olanak sağlar. Karadeniz Bölgesi'ndeki dağ sıralarını Küre, Bolu, Ilgaz ve Köroğlu dağları oluşturur.

Bölgedeki Bafra, Çarşamba ovaları delta ovalarıdır.

Not:  Karadeniz Bölgesi'nden Doğu Anadolu Bölgesi'ne geçişte Kop Geçidikullanılır.

Marmara Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Marmara Bölgesi Bilgileri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Marmara Bölgesi yeryüzü şekilleri bakımından sade bir bölgedir. Bölge genel olarak alçak tepelik alanlara ve düzlüklere sahiptir. Bölgenin dağları arasında Yıldız Dağları, Biga Dağları ve Uludağ sayılabilir. Genellikle düzlüklere sahip bu bölgede Sakarya, Ergene ve Bursa ovaları gibi verimli ovalar vardır.

Çatalca - Kocaeli, Ergene Havzaları da bu bölgededir. Marmara Denizi kıyılarına bakacak olursak Ege Denizi kıyıları kadar olmasa da girinti ve çıkıntıların var olduğunu görürüz. Ancak Güney Marmara kıyıları kuzeye göre daha girintili çıkıntılıdır. Bölgedeki en belirgin girintiler İzmit, Gemlik, Erdek ve Bandırma’dır. En belirgin çıkıntılar ise Gelibolu, Çatalca, Kocaeli ve Kapıdağ yarımadalarıdır. Ulubat, Sapanca ve Manyas gölleri Marmara Bölgesi’nin gölleridir.

Türkiye'nin Yüzey Şekilleri - 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Notları

Yüzey Şekilleri

Yeryüzünde her yerin aynı yükseklikte olmadığını görürüz. Bu farklılığın nedeni yeryüzü şekilleridir. Dağlar, tepeler, ovalar vb. yeryüzü şekilleridir. Yeryüzündeki bütün yükseklikler deniz seviyesine göre hesaplanır. Deniz seviyesi sıfır metre olarak kabul edilir.

Yurdumuzun kabartma haritası incelendiğinde yeryüzü şekillerinin çeşitli olduğu görülür.
 
Yeryüzü şekillerini kısaca inceleyelim:

Dağ: Çevresine göre yüksek olan yeryüzü şekilleridir. Kimi dağlar bulunduğu yerde tek başına yükselirler. Bu dağlara tek dağlar denir. Bazı dağlar ise sıralar hâlinde uzanırlar. Bu dağlara da sıradağlar denir.
Yurdumuz dağlık bir ülkedir. Dağların önemli bir kısmı genç ve yüksektir. Yurdumuzda yükseklik batıdan doğuya doğru artar. iç ve Doğu Anadolu'da sönmüş volkanlar vardır.
Ülkemizde Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde dağlar kıyıya paralel olarak, Ege Bölgesi'nde de kıyıya dik olarak uzanır.

Geçit: Dağlık bölgelerde ulaşım oldukça zordur. Dağlık alanlarda ulaşıma imkân veren bölümlere geçit denir.

Ova: Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklerdir. Bu yerlerde akarsular, derin vadiler açmadan yüzeyden akar. Yurdumuzda çoğunlukla kıyı ovaları olduğu gibi, iç kısımlarda yüksekte olan ovalar da vardır.

Plato: Çevresine göre yüksekte kalmış ve derin akarsu vadileri ile yarılmış düzlüklerdir.
Yurdumuzun iç ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri geniş platolarla kaplıdır.

Körfez: Denizlerin karaların içine doğru uzanmış durumudur.

Akarsu: Yağmurların, eriyen kar sularının ve kaynaklarda oluşan suların hemen hemen hepsi yeryüzünde eğim boyunca akar. Bu sular bir yatakta akmaya devam eder ve akarsuları oluşturur. Akarsuların bir kısmı denizlere, bir kısmı göllere dökülür. Bir kısmı ise buharlaşarak kaybolur veya bir bataklıkta sona erer.
Yurdumuzun akarsuları hızlı akışlıdır. Baraj yapmaya elverişlidir. Suları bazen çok, bazen az aktığı ve eğim fazla olduğu için akarsularımızda taşımacılık yapılamaz.

Boyları kısa, suları az olan akarsulara dere denir. Derelerin birleşmesiyle çaylar, çayların birleşmesiyle ırmaklar (nehirler) oluşur.

Delta: Denize birkaç ağızla ulaşan bazı akarsuların kıyıda ve denizde oluşturduğu üçgen veya çatal biçiminde alanlar.

Göl: Yeryüzündeki çukurların bazılarında sular birikir ve gölleri oluşturur. Meydana gelen bu göllerin bazılarının suyu tatlı, bazılarının tuzlu ve bazılarınınki sodalı veya acıdır.
Su taşkınlarını önlemek, elektrik santralleri kurmak ve sulama yapmak amacıyla akarsular üzerinde barajlar yapılmıştır. Barajların gerisinde çukurluklarda su birikir. Buna baraj gölü denir.

Coğrafi bölge, taşıdığı belirli coğrafi özellikleriyle etrafından ayrılan, ancak kendi sınırları içinde benzerlik gösteren en büyük coğrafi birimdir. Her coğrafi bölge kendine özgü yeryüzü şekillerine sahiptir.

ATMOSFER NEDİR? KATMANLARI NELERDİR?

Yerçekiminin etkisiyle dünyayı çepe çevre saran gaz ve buhar tabakasına atmosfer denir. Atmosferi oluşturan gazlar genellikle gezegenin iç katmanlarından yanardağ etkinliğiyle ortaya çıktığı gibi gezegenin tarihi boyunca dünya dışı kaynaklardan da beslenmiştir. Atmosferdeki gazların % 78’ini azot % 21’ini ise oksijen oluşturur. Kalan %1’lik bölümü ise karbondioksit, neon, helyum, kripton, ksenon, hidrojen gibi gazlar oluşturmaktadır.

Atmosferde bulunan bu gazlar üç grupta incelenebilir ;

• Atmosferde devamlı bulunan ve çoğunlukla miktarları değişmeyen gazlar (azot, oksijen ve diğer asal gazlar)
• Atmosferde devamlı bulunan ve miktarları azalıp çoğalan gazlar (karbondioksit, su buharı, ozon)
• Atmosferde her zaman bulunmayan gazlar (kirleticiler)

Atmosfer yeryüzündeki canlılar için koruyucu bir perde görevindedir. Gündüz güneşin sıcağını, gece de uzayın soğuğunu önleyerek yeryüzündeki sıcaklığın dengelenmesini sağlar.

Atmosferin Katmanları

Yerküreyi saran gazların yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklı olduğu için yerçekiminin de etkisiyle katmanlar oluştururlar.

Atmosferin temel olarak 5 katmanı bulunur.

1) Troposfer : Atmosferin yere temas eden en alt katmanıdır. Gazların en yoğun olduğu katmandır. Ekvator üzerindeki kalınlığı 16–17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9–10 km’dir. Katman kalınlığının ekvatorda ve kutuplarda farklılık göstermesinin nedeni, ekvatorda ısınan havanın hafifleyerek yükselmesi ve merkez kaç kuvvetinin bulunması, kutuplarda ise havanın soğuyarak çökmesi ve merkez kaç kuvvetinin bulunmamasıdır. Yani bu değişiklerin sebebi sıcaklık farklılıkları ve merkez kaç kuvvetinin etkisidir.
Troposfer atmosferin en önemli katmanıdır diyebiliriz çünkü gazların %75’i su buharının ise tamamı bu katmanda bulunur. Buna bağlı olarak hava akımları, bulutluluk, nem, yağışlar, basınç değişiklikleri gibi bilinen bütün meteorolojik olaylar bu katmanda meydana gelir, güçlü yatay ve dikey hava hareketleri de bu katmanda oluşur. Troposfer genellikle yerden yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır bu nedenle alt kısmı daha sıcaktır ve yerden yükseldikçe sıcaklık her 200 metrede 1°C azalır.

2) Stratosfer : Troposferden itibaren 50 km. yükseliğe kadar uzanır. Yatay hava hareketleri (rüzgarlar) görülür. Su buharı bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşmaz. Yalnızca yatay hareketlerin oluşması da diğer tabakalar ile stratosfer arasında bu katmandan kaynaklanan bir taşınım olmamasına sebep olur. Bu durum çok tehlikeli olabilir çünkü diyelim ki bir yanardağın patlamasından ortaya çıkan küller troposferi aşıp stratosfere ulaşırsa burada birikir ve kalıcı bir kirlilik oluşturur. Ayrıca bu katmanda sıcaklık değişiklikleri olmaz ve katmanın sıcaklığı yaklaşık olarak -45°C’dir. Stratosferde yerçekimi azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler. Bu katmanın üst kısımlarında ozon gazları bulunur ve güneş ışınlarını çeken bu gazlar katmanın ısınmasına neden olur.

3) Mezosfer : Stratosferden itibaren 80 km. yüksekliğe kadar uzanır. Küçük boyutlu gök taşları bu katmanda sürtünmenin etkisiyle buharlaşarak kaybolur.

Ozonosfer ve Kemosfer olarak iki kısımdan oluşur.

• Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazları bulunur. Güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlar, ozon gazları tarafından tutulur. Bundan dolayı canlılar için koruyucu katmandır.

• Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda burada da görülür. Ayrıca gazların iyonlara ayrılmaya başladığı yerdir.

4) Termosfer : Mezosferden itibaren 400 km. yüksekliğe kadar uzanan katmandır. Bu katmanda güneş ışınları yoğun olarak hissedilir. Sıcaklığın güneşin etkisine göre 200 ile 1600°C’dir. Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur ve iyonlar arasında elektron alışverişi oldukça fazladır. Bu nedenle haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları çok iyi iletilir.

5) Ekzosfer : Atmosferin en üst katıdır. Az miktarda hidrojen ve helyum atomlarından oluşur. Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10.000 km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir. Bu katmandan sonra artık bir sınır olmadığı için boşluğa geçiş başlar. Yapay uydular bu katmanda bulunurlar, yerçekimi çok düşüktür ve gazlar çok seyrektir.

Atmosferin Yeryüzü Açısından Önemi

• İklim olayları meydana gelir.
• Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder.
• Güneş’ten gelen zararlı ışınları tutar.
• Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.
• Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller.
• Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.
• Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar. Bir başka ifade ile gölgelerin tam karanlık olmasını önler.
• Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar.
• Hava akımları nedeniyle gündüz olan bölgelerin aşırı sıcak, gece olan bölgelerin de aşırı soğuk olmasını engeller.